Hoxe vou facer un pouco de antropoloxía emocional. É unha cousa bastante longa e pesada. Pero ésta ma debía. Alá vamos.
Eu debía ter oito, nove anos. A miña nai me dicía “vai buscalo teu pai, que xa case que está a cea”. Boeno, mo dicía en castelán, porque ós nenos non se lles falaba galego, non-fora-ser-qué. E alá ía eu polos camiños sen asfaltar do barrio, cheos de charcos e lama cando chovía (que era case que todolos días, segundo lembro).
A encomenda non estaba exenta de perigos e dificultades:
Estaba a fauna local, bastante numerosa e, a mín mo parecía, agresiva. No barrio había un número indetermiñado de cans, algúns de bó tamaño, dous bois, bastantes galiñas, parrulos, un porco incríblemente gordo, e un burro medio tolo (que era o que mais medo me daba). Tamén andaban por alí unha chea de gatos, pero sempre me levei ben con eles.
Estaban as vellas do barrio, señoras que tiñan mil anos, moitas con panos negros na cabeza, que cada vez que vían un neno o paraban e lle facían preguntas incomprensibles, e non o deixaban ir ata que lles daba a gaña.
Estaban os nenos maiores, que sempre se metían con ún.
Pero boeno, se podía ben con todo.
E correndo, porque eu sempre ía correndo, dirixíame o mais directamente que podía (esquivando bechos, vellas e nenos maiores) o “Rascacielos”, donde eu ben sabía que ía topalo meu pai.
O “Rascacielos” era unha taberna típica de Teis nos anos 70. Esto é, era un local mais ben cutre, permanentemente cheo de fume, co chan de baldosas sempre cuberto de cascaras de manises, cabichas e serrín, iluminado por un fluorescente, mostrador de mármol, cinco ou seis mesas, cinceiros de cinzano, un retrete único (servizo para mulleres? para qué?) que consistía nun buraco e unhas cantas follas do Faro do Luns penduradas da parede cunha punta e estaba separado do resto do bar por unha cortiña de contas, e toneis de varios tamaños. A decoración consistía en posters do Celta, calendarios con fotos de ciclistas (Eddy Mercx, aí é nada) ou de mozas case que nuas que me chamaban moito menos a atención, trofeos de campeonatos de escoba e tute. Ó sitio estaba por baixo do nivel da rúa, polo cal se accedía baixando catro ou cinco chanzos; polo mesmo motivo, era habitual que se inundara cando chovía (é dicir, case que sempre). Vaia, era un sitio maravilloso.
En realidade era moi semellante a outras tabernas da zona: o “San Cristóbal”, “O Toxo Verde”, o “Donato”, o “Manolo” (que tiña un loro), o “San Martín”, un que chamaban “Dos carenta ladróns”… pero era a única que en propiedade estaba no barrio (entendendo como tal as ruelas enmarcadas por Sanjurjo Badía, Purificación Saavedra e a Baixada a Vulcano). O meu pai gostaballe parar alí de volta de chollo antes de ir a casa. Non era de moito beber, como a maioría da xente que paraba alí. Pero ós bares non se ía exclusivamente a beber.
Aquel era un mundo case que exclusivamente masculino; a única excepción era a dona da casa, unha muller de cara roxa e afable, moi curta de estatura, que sempre andaba cun pano na man frotando na encimeira da barra, que coñecía a todo o mundo polo seu nome, que semellaba que vivía alí, que formaba parte do local igual cas baldosas do chan, as mesas ou os fluorescenes do teito.
O que había no sitio eran homes. A mín todos me parecían enormes e vellos. Eran homes que rían amosando as bocas mois estragadas e moi abertas, que falaban moi alto, que se cagaban deseguido nesto ou noutro, que nunca sabías se estaban a punto de darche unha aperta ou unha ostia. Vestían chaquetas de lá, monos de traballo, batas de traballo cor azul mariño, traxes dun pano groso tais que armaduras. Falaban galego acastrapado, non moi diferente deste que estou a escribir agora. Moitos levaban boinas. A mín me fascinaban e me asustaban, quería fuxir deles e ser coma eles. Eran aterradores. Eran homes feitos e dereitos, como se dicía daquela. Eran o que había que ser, co tempo.
Eu de neno quería ser vello.
Os homes aqueles bebían viño, comían manises, fumaban (Celtas, Ducados, Record, Aguila, Goya), tusían, cuspían no chan cheo de cascas, aserrín e cabichas, discutían, facíanse bromas entre eles (nunca á dona do bar), lían o Faro, xogaban ó tute, ó subastado, á escoba, xogaban o dominó, botaban olladas o enorme televisor Philips, sempre aceso e sen voz.
Polo habitual, eu ía canda meu pai, tiraballe da manga e él ollabame, deixaba unhas monedas na encimeira, despedíase da xente e saíamos xuntos da taberna (encantábame ir co meu pai polo barrio camino a casa, falando de todo e de nada).
Pero outros días, normalmente os vernes, o meu pai non tiña presa; i eu tampouco. Así que me ollaba, me aloumiñaba a cabeza, e me encargaba unha mirinda de lairanxa, sen vaso e cunha palliña. Eu era o neno mais feliz do mundo, sorbendo aquel xarabe doce e tibio, protexido á sombra do meu pai, e ollando aquela xente, homes feitos e dereitos, que normalmente eran moi amables conmigo.
Aqueles homes, case que na sua totalidade, tiñan fillos, traballos de merda moi mal pagados, enfermedades de pobre; vivían de aluguer en casas pequenas e frías; eran iñorantes, as veces brutais; machistas ata extremos que hoxendía non parecería posible. Tamén eran cariñosos, ó seu xeito. Eran leais cos amigos e coa familia. Envelleceran prematuramente, a maioría. Se algunha vez tiveran algún sono, esquecéranno e enterráranno no mais fondo. Xogaban a lotería, facían quinielas (a creenza de que un golpe de sorte ía trocalas suas vidas). Os seus héroes eran xente como Amancio, Gárate, James Cagney, Fred Astaire, Clark Gable, Frank Sinatra, Luis Ocaña, Eddy Mercx, Antonio Molina, José Guardiola. Podían recitar a alineación do Celta do domingo anterior, incluindo os suplentes. Case que ningún tiña coche, calefacción ou televisor. Todos tiñan conta na Caja de Ahorros, e todos lle abriran unha ós seus fillos nada mais nacer. As veces eran extremadamente valentes, case que temerarios. Tiñan opinións e puntos de vista consensuados e estreitos. Desprezaban todo aquello que non coñecían (que era moito).
Pero eu non sabía esto, nen tiña porque sabelo. Eu era un neno, un intruso no futuro.
Así que eu sorbía pola palliña e ollaba alucinado, fascinado, asustado, encantado, o que facían os homes. Como botaban as cartas no tapete, acompañándoas dun golpe coa man aberta, ou as resoantes fichas do dominó. As gargalladas. O xeito de se levar a cunca á boca, cos dedos marelos de nicotina. Os acenos exaxerados. Os chistes (lixeiramente censurados en atención a mín). As discusións, que non chegaban a maiores. O xeito de botalo fume polo naris, de apágalo pitillo coa punteira do zapato… As cousas que facían os homes cando non estaban traballando, nen aturando á familia, nen doentes.
Os vernes eran o día grande da clase traballadora, inda que a maioría da xente traballaba ós sabados, polo menos pola mañán. Na maior parte dos chollos pagábase por seman, normalmente os vernes. E en metálico. Así cos homes, que inda non pasaran por casa, tiñan a paga na carteira, no peto de atrás do pantalón. E, boeno… Non había presa.
Pero inda había algo mais. Non sempre pasaba, e eu nunca souben porque ás veces sucedía e as veces non. Era algo sorprendente, máxico, estraño, inexplicable, abraiante, algo que non encaixaba con nada, que non tiña sentido nengún, e que tiña todo o sentido do mundo.
Os homes cantaban.
A cousa ía mais ou menos así. Alguén ficaba calado, puña a man no peito, collía ar, e ollaba por riba das cabezas dos presentes. As conversas ían desaparecendo, os golpes no tapete íanse espazando, as fichas de dominó repousaban na mesa. O home coa man no peito entoaba unha canción, e pouco a pouco íanse sumando voces. As cuncas bailaban nas mans. Voces graves, de estómago, de enfisema, descoidadas, voces de dous paquetes diarios, de traballo baixo a choiva, de menceres xeados, voces xamais cultivadas nen ensinadas nen domesticadas. Voces que, xuntas, soaban como Dios.
O único requisito para sumarse á canción era sabela, e estar alí, e estar de humor.
E os homes cantaban. Habaneras, boleros, canción galega, cancións de emigrante, cancións de traballo, cancións de desamor, romanzas, cancións de taberna. Cancións adicadas a sitios (Marín, Moaña, Sanxenxo, Muros). Cancións con doble e con triple sentido. Cancións pra chiscar o ollo, e cancións pra humedecer os ollos, cancións pra seguer bebendo e cancións pra seguer vivindo. A do jato, a do rodaballo, unha noite na eira do trigo, eu de Marín ausenteime, dos jardenias para ti, reloj no marques las horas, noche de ronda, santa bárbara bendita, ai pepiño adios… E se cantaba a unha voz, a duas, xurdían solistas, se discutía sobre a letra e sobre a melodía, se paraba, se convidaba e se retomaba a canción, a cunca ou a copa na man, seguindo o compás co pé, apoiándose na barra, pasando o brazo polos ombreiros do que estaba a carón dun…
As voces e a luz dos fluorescentes saían pola porta e pola fiestra do Rascacielos, e lle daban calor ó barrio triste, escuro, duro, frío, e alguns veciños asomábanse as ventas das suas casas, e alguén preguntaba “qué pasa”, e unha muller, sorrindo, dicía “nada, cos homes están cantando”.
E, boeno, chegado un intre o meu pai dicía que había que ir tirando prá casa, que a miña nai xa estaría de lúa, e pagaba, despedíase dos coñecidos e marchabamos dalí. Nunca vín como remataba a cousa. Supoño que íase indo xente, ata que xa non quedaban voces, ou se agotaba o repertorio, ou os parroquiáns aburríanse, ou a dona do bar mandaba parar para poder pechar o bar, ou o alcohol acumulado xa non permitía entoar en condicións…
Eu volvía prá casa co meu pai, e xa non lle tiña medo ós bechos nen ás veciñas. E pensaba que o meu pai íame aprender aquelas cancións, i eu as cantaría cos homes, no bar. Pensaba que os homes e os bares e os barrios eran eternos, como son as cancións. Pensaba que eu mesmo sería algunha vez un home feito e dereito.
Pero…
